Free PSA یکی از رایج‌ترین و دقیق‌ترین تست‌های آزمایشگاهی است که جهت تشخیص دقیق سرطان پروستات تجویز می‌شود. در این تست منظور از free PSA همان آنتی ژن آزاد پروستات است.

آنتی ژن اختصاصی پروستات (PSA )جزئی از خانواده آنزیم کالیکرئین با وزن ملکولی حدود 30 کیلو دالتون است که دارای فعالیت آنزیمی مشابه کیموتریپسین می باشد . این گلیکو پروتئین منومر در اپی تلیوم غده پروستات تولید و به طور طبیعی به داخل مایع سمینال ترشح شده و عملکرد آن تجزیه پروتئینهای وزیکولهای سمینال و حل کردن لخته سمینال است.

این آنتی ژن اولین بار در سال 1979 توسط Wang و همکارانش شناسایی و تخلیص شد. غلظت این آنتی ژن در افراد مبتلا به سرطان پیشرفته پروستات و بزرگی خوش خیم پروستات (BPH )افزایش پیدا می کند. PSA در سرم به چندین شکل وجود دارد. یک نوع که از نظر فعالیت ایمنی کارایی نداشته و توسط آلفا-2 -ماکروگلوبولین احاطه شده است. نوع دیگر PSA در سرم با یک نوع مهار کننده پروتئاز به نام آلفا – 1 -آنتی کیموتریپسین (ACT )کمپلکس تشکیل داده است.

 با وجودی که ACT فقط به جایگاه فعال PSA متصل می شود، PSA با تست های ایمنی قابل تشخیص است. شکل سوم PSA با وزن مولکولی پایین (حدود 30 کیلو دالتون) که نمایانگر یک پرو آنزیم یا شکل غیر فعال از نظر آنزیمی و کمپلکس با ACT نیست، PSA آزاد یا PSA Free نام دارد .

 نسبت دو فرم کمپلکس و آزاد PSA در افراد مختلف تفاوت دارد. از نظر پزشکی مقدار ACT-PSA و PSA Free زمانی که با مقدار کل PSA یا PSA Total مقایسه شود، نقطه تمایز بین کانسر پروستات و بزرگی خوش خیم پروستات (BPH )است.

مطالعات نشان داده است که بین بیمارانی که مقدار PSA Total آنها بین 4 تا 10 نانوگرم بر میلی لیتر است، نسبت PSA آزاد به PSA Total در آقایان دارای سرطان پروستات پایین تر از آنهایی است که به بزرگی خوش خیم پروستات مبتلا هستند. با این وجود لازمه تشخیص سرطان پروستات فقط بیوپسی بوده و آزمایش PSA Totalو PSA Free در جهت کمک به تصمیم گیری پزشک برای انجام بیوپسی دارای اعتبار است .